Deze foto zag ik bij een artikel in de NRC. Het dier lijkt na te denken, te peinzen, te overwegen en plotseling overkwam mij een diep gevoel van verbondenheid met deze chimpansee. Mijn buurvrouw, mijn nicht, een wezen zoals ik, denkend, voelend, uitgelaten, bezorgd, onbegrijpelijk soms.

Iedereen die (huis-)dieren houdt of met dieren werkt kàn weten dat dieren kunnen denken en voelen op een manier die veel lijkt op de manier waarop wij dat doen. Als we zo denken over dieren en hun gedrag, doen we dat altijd op grond van een interpretatie van dat gedrag - we kunnen ze immers niks vragen.
Er zijn ook mensen, een grote meerderheid, die meent dat dierlijk gedrag aangeboren is of door conditionering of toeval tot stand komt - voor hen zijn dieren nauwelijks meer dan machines. Dierenwelzijn is voor die mensen een lastig te hanteren begrip - " ... hoezo, ze groeien toch goed ...". Onze interpretaties van dierlijk gedrag noemen ze projecties, antropocentrisch redeneren, pure fantasie.
De wetgever neemt hier een rare tussenpositie in: we mogen dieren niet "mishandelen", d.w.z. niet zo behandelen dat ze gedrag vertonen of in een conditie raken waarvan de waarneming ons een ongemakkelijk gevoel geeft. Maar dat niet mishandelen hoeft ook weer niet onredelijk duur te zijn. 
Voor mij zijn dieren gewoon onze medebewoners van deze aarde, lotgenoten waarvan we eigenlijk nog maar heel weinig weten. Dieren en hun habitat verdienen dezelfde vrijheid en bescherming als onze eigen soortgenoten. 

Van Frans de Waal leerden we al dat dieren vaak een idee hebben over wat er zich in het hoofd van een ander afspeelt - van een ander dier, eventueel van een andere soort. 
In het zojuist genoemde artikel in de NRC wordt een wetenschappelijk artikel in het blad Science besproken waarin langs experimentele weg aannemelijk wordt gemaakt dat chimpansees nieuwe informatie kunnen afwegen en daardoor van mening kunnen veranderen. Kennelijk kunnen ze analytisch redeneren en dan tot een oordeel komen. Dat is nog een flinke stap verder dan begrijpen wat er zich in het hoofd van een ander afspeelt.
Als je nu denkt "mooi, maar dat geldt alleen voor grote apen en misschien ook voor kraaien en inktvissen", dan zou je eens het ontroerende en opruiende boekje "Muizenleven" van Eva Cossee kunnen lezen - het gaat over een groep laboratoriummuizen, diertjes van ca. 25 gr, die het laatste deel van hun leventje in haar huis mogen leven. Vrij naar Frans de Waal: "zijn wij wel slim genoeg om dieren te begrijpen?"

Ik heb deze prent gemaakt, op basis van de foto hierboven, om het er met jullie over te kunnen hebben, over onze plaats temidden van de dieren en de rechten die wij jegens hen menen te hebben. Ik hoop dat jullie hem mooi vinden en je er ook een beetje ongemakkelijk bij voelt, net als ik. Wat kunnen we nu doen?

"Chimpansee", houtsnede, afbeelding 27 x 32 cm, op bladen van 40 x 24 cm, Simili Japon 250 gr/m², gedrukt in een oplage van 8 stuks. € 300.-.

Papier en inkt
Voor deze prent heb ik gekozen voor een andere papiersoort dan ik meestal gebruik. De reden daarvoor is dat ik graag wilde dat de donkere achtergrond homogeen zou zijn zonder dat ik veel inkt zou moeten gebruiken of veel druk zou moeten uitoefenen - veel inkt en veel druk zorgen er vaak voor dat details minder scherp worden of zelfs helemaal dichtlopen. Deze prent is opgebouwd uit allemaal kleine, smalle en grillig gevormde stukjes "wit" en die wilde ik zo goed mogelijk reproduceren zonder dat ik tegelijk ook allerlei details van het papier (oneffenheden) of van de drukplaat (nerven) cadeau zou krijgen.
Simili Japon is een gestreken papier; een soort waarvan het oppervlak afgestreken is met een "vullaag" (een mengsel van krijt, lijm en pigment) zodat het mooi glad is. Dat geeft meestal een betere weergave van details en kleuren. Toch gebruik ik het meestal niet omdat het zo moeilijk inkt absorbeert - voor deze prent vond ik dat niet zo erg omdat de prent toch maar één druklaag nodig zou hebben.
De naam "Simili Japon" verwijst naar de betrekkelijk gladde, sterke en gemakkelijk beschrijfbare papiersoorten uit het verre Oosten die in de achttiende eeuw zeer gewild waren. Er moest toen ook al veel geschreven en gecopieerd worden en schrijven was toen aanzienlijk lastiger dan nu: dat ging met een riet of een veer. De Nederlander Van Gelder ontwikkelde destijds een goedkoper alternatief dat ook op de Veluwe gemaakt kon worden. 
De inkt is een mengsel van zwart en rood omdat ik het beeld niet te "hard", te grafisch, wilde maken - de kleur is nu een zwart met een roodbruine ondertoon die ook goed past bij de heel lichte, zachte tint van het papier.  

1. Frans de Waal, "De aap en de filosoof", Contact, 2007.
2. https://www.nrc.nl/nieuws/2025/10/30/chimpansees-kunnen-op-een-rationele-manier-van-mening-veranderen-a4911049  dd 2/11/25
3. Hanna Schleihauf et al., "Chimpanzees rationally revise their beliefs", Science 390, 6772, 521-526, 2025. Als je bereid bent het kleine beetje elementaire statistiek over te slaan, blijft het nog steeds een heel boeiend verhaal met hele slimme experimentjes.
4. Eva Meijer, "Muizenleven", Cossee, 2025