In Wuppertal, in het Von der Heydt Museum, bevindt zich dit merkwaardige schilderij, in 1932 gemaakt door Salvador Dali. Het heeft een nog merkwaardiger titel: "Het echte schilderij van 'Het dodeneiland' van Arnold Böcklin tijdens het uur van Angelus". Bocklin schilderde zijn 'Toteninsel' ruim vijftig jaar eerder, tussen 1880 en 1886; de eerste versie in 1880 en de laatste, de vijfde, in 1886. Dali doet dus iets vreemds met de tijd en met de begrippen "origineel/kopie". Bovendien is het tijdstip van het Angelus niet duidelijk - zonsopgang, het middaguur en/of zonsondergang. We kunnen veronderstellen dat Dali's schilderij uitsluitend tijdens het Angelus het echte schilderij is, maar dat maakt het waarschijnlijk niet eenvoudiger. Eigenlijk vind ik de titel veel beter dan het schilderij.

"Toteninsel V", Arnold Böcklin 1886, olieverf op paneel 80 x 150 cm, Museum der bildenden Künste, Leipzig

Alle versies van "Toteninsel" tonen een klein bootje met een roeier, een in het wit geklede figuur die voor een dwars over het bootje liggende kist staat. In deze vijfde versie is ook de roeier een staande figuur:

"Toteninsel V", detail

"Toteninsel" was tot in de eerste decennia van de twintigste eeuw een van de populairste schilderijen van Duitsland. "Toteninsel" is een perfecte representant van het Duitse Symbolisme in de kunst, een wat broeierige uitloper van de al tamelijk onfrisse ideëen achter de Duitse Romantiek. Geen wonder dus dat ook Hitler in 1933 een exemplaar wist te bemachtigen - dat hangt nu in de Alte Nationalgalerie in Berlijn.

Hitler in de Reichskanzlerei, staande voor "Toteninsel III"

Eind 2017 werd ik aan mijn hart geopereerd, twee keer binnen 24 uur en dat ging maar net goed. Ik wist toen natuurlijk niets over Böcklin en het Symbolisme maar eind 2018 begon ik te tekenen aan "De roeier": een man alleen, roeiend op kalm water, voorbij een eiland in de verte en sindsdien heb ik misschien wel vijf keer geprobeerd om er een prent van te maken. De tekening bestaat al jaren alleen nog digitaal - het idee om er een prent van te maken had ik al lang verlaten.

"De Roeier", Cees Elzinga 2019, potlood op papier

Pas achteraf begon ik me te realiseren dat in veel culturen de dood wordt verbeeld als een reis, een oversteek, vaak onder begeleiding van een veerman of gids. Ook en nog steeds in onze cultuur - lees maar eens wat overlijdensberichten in onze dagbladen. Ik heb sinds 2019 misschien wel vijf pogingen gedaan om van die tekening een prent te maken, de laatste keer vorig jaar. Er heeft ook nog een tijdje een tekening bestaan van een zwemmer maar dat werd niks en die tekening is ook weg.

En dan toch, nadat ik besloten had er niet meer mee verder te gaan en dus bijna alles al uit mijn archieven had verwijderd, een nieuwe laatste versie:

"De Roeier", houtsnede 2025, blad 29 x 45 cm, afbeelding ca. 19 x 36 cm (fotografie Iwan Bronkhorst)

Je ziet dat een paar kleine veranderingen - de ooghoogte van de beschouwer - de tekenaar, de stand van het hoofd van de roeier en de tinten - een interessanter beeld opleveren. Geen eiland meer, gewoon roeien naar nergens, weg. Misschien past hier wel een variatie op een uitspraak van Armando uit 1984: "Een prent is overwonnen ellende". "Ellende" als gevecht van de kunstenaar en/of "ellende" getransformeerd tot kunst?

Detail van de signering van "De Roeier": aan de achterzijde van de prent.

"De roeier" is gedrukt in een oplage van 15 exemplaren op 300 grs Hahnemühle 1584. De signatuur heb ik aan de achterzijde gezet; die zou anders te nadrukkelijk afsteken tegen het beeld. Te koop voor € 350. Te bezichtigen, op afspraak, in mijn atelier of tijdens de jaarlijkse beurs bij Nobilis in Fochteloo op 5 juli as. Natuurlijk is "De roeier"
ook te bezichtigen op mijn website.

Tot ziens!